Worstelen met Jacob

Het is een gure, regenachtige avond als ik onze gezellige huiskamer verlaat en haar verruil voor de natte straten van Utrecht. Op weg naar een thema-avond in de Roobolkapel, een van de avonden die in de protestantse wijkgemeente Zuilen georganiseerd worden in de Veertigdagentijd. Tijdens de meditatieve avond waarheen ik op weg ben, staat Jacobs worsteling (Genesis 32:23-32) centraal. Rembrandt heeft van dit moment een indringend schilderij gemaakt waarin hij dit verhaal dichtbij ons brengt. Aan de hand van dit schilderij gaan we dieper het verhaal in duiken: “We willen stil worden en ons laten raken, om zo open te gaan naar een grotere werkelijkheid,” las ik vooraf in de beschrijving. Ik ben benieuwd. 

Zodra ik de Roobolkapel binnenkom, zijn kou en regen vergeten. Ik heb het gevoel opnieuw in een gezellige huiskamer beland te zijn: niet vreemd bij een huiskamerkapel, wel vreemd als je dacht dat je op weg was naar een traditioneel kerkgebouw.
Zeven mensen, inclusief mijzelf en de pastoraal medewerkster die de avond leidt, hebben zich rondom de grote tafel verzameld. Het is een gemoedelijk, bijna huiselijk tafereel en deze sfeer zet de toon voor de rest van de avond.

Zoals Jacob worstelde, worstelen we deze avond met de tekst en met het schilderij. In deze setting kan dat op een laagdrempelige manier, waarbij verschillende interpretaties naast elkaar komen te staan en er geen ‘goed’ of ‘fout’ antwoord is. We kijken en ervaren zowel individueel als ook als groep: gaandeweg de avond wordt er meer ‘gedurfd’ te delen. Zien we strijd, of lijkt het meer een liefdesspel? Met wie worstelt Jacob nu eigenlijk en met wie identificeer jij je? We spelen met kennis, betekenis, ervaring.

Dat spelen, dat doe je niet zomaar. Als belangrijke kenmerken van het spel noemt speltheoreticus Johan Huizinga dat het spel per definitie vrij is (dat wil zeggen: onafhankelijk en niet gedetermineerd – je wordt niet gedwongen om mee te doen) en tevens afgebakend in tijd en ruimte (dat wil zeggen: er is een duidelijk begin en einde). Beide elementen zie ik in deze avond terugkomen: deelname is vrijwillig, je hoeft je vooraf niet op te geven en kunt alle avonden in deze serie los van elkaar volgen. Bovendien is de plaats en tijd duidelijk afgebakend: om 20:00 starten we het spel met elkaar en om 22:00 gaat ieder weer zijns weegs, uitgespeeld.

Spel, spelen draagt ook bij aan de vorming van een gemeenschap die buiten dit spel niet noodzakelijkerwijs bestaat. Hierdoor wordt social bonding capital gegenereerd. De gemeenschapsvorming is niet in Frage in de gezellige Roobolkapel: dat lukt zonder meer. Een mooi gegeven: de verschillende vierplekken van de protestantse wijkgemeente Zuilen hebben namelijk elk hun eigen karakter en een relatief vast publiek. Deze avonden vinden afwisselend op de verschillende vierplekken plaats en hebben dan ook een ‘gemengd’ publiek. Zo word er, vaker dan anders, over de drempel van de ander gestapt.

Elk spel kent echter ook z’n inhoudelijke grenzen. Hoe creatief mogen wij worden in onze interpretatie van dit schilderij (dat uiteraard op zichzelf al een interpretatie is) en van dit verhaal?

Eric Drenth stapt wat dit betreft in zijn blog over een aantal drempels (zie: StaatGeschreven). Drenth schrijft over een bevreemdend beeld van God dat in Genesis 32 geschetst wordt:  “De hele nacht knokt God met Jakob. Hij (God) kan niet winnen. Hoe past dat bij het beeld van een God die alles kan? Ik zeg: niet. God is in dit verhaal een zwakke God.”
In de interpretatie van dit verhaal en in de kerk in het algemeen mist Drenth de nadruk op de zwakke God: “Zelden hoor je van de kansel het verhaal van de God die niet kan winnen. God is sterk en machtig, zeker in het kerkelijk veld dat de ‘midden orthodoxie’ genoemd wordt. Dat is jammer, want in de zwakte van God kun je een boodschap van hoop vinden.”

Over een zwakke God praten we niet tijdens de avond in de Roobolkapel. En er blijkt sprake van een gedeelde drempelvrees als het gaat om de identificatie: durf je je te identificeren met de engel in Rembrandts schilderij, of gaat dat ‘te ver’? En wat is dan precies ‘te ver’?

Ik ben blij met de relatieve laagdrempeligheid van deze thema-avond, waarop met elkaar creatief gedacht kan worden. Maar ook met blogs zoals die van Eric Drenth ben ik blij: soms moet je ook over bepaalde drempels heen durven stappen om een nieuw perspectief te kunnen krijgen. Waar daar de grens ligt? Dat blijft voor mij voorlopig een spannende vraag.

Heb jij ook wel eens last van (theologische) drempelvrees?

Dit weblog is geschreven voor de masteropleiding Gemeentepredikant aan de Protestantse Theologische Universiteit (Amsterdam).